Bloom’s taxonomy
เบนจามิน บลูม (21 กุมภาพันธ์ 1913 – 13 กันยายน 1999) เป็นนักจิตวิทยาการศึกษาชาวอเมริกัน ผู้มีบทบาทสำคัญในการจัดประเภทวัตถุประสงค์ทางการศึกษาและทฤษฎีการเรียนรู้เพื่อความเชี่ยวชาญ (mastery learning) เบนจามิน บลูม ได้สร้างลำดับขั้นของคำกริยาที่สามารถวัดได้เพื่อช่วยให้เราบรรยายและจำแนกความรู้ ทักษะ ทัศนคติ พฤติกรรม และความสามารถที่สามารถสังเกตได้ ทฤษฎีนี้อิงตามแนวคิดที่ว่ามีระดับของการกระทำที่สังเกตได้ซึ่งบ่งบอกว่ามีบางสิ่งบางอย่างเกิดขึ้นในสมอง (กิจกรรมทางปัญญา) การสร้างวัตถุประสงค์ในการเรียนรู้โดยใช้คำกริยาที่สามารถวัดผลได้จะช่วยแสดงอย่างชัดเจนว่านักเรียนต้องทำอะไรเพื่อแสดงให้เห็นถึงการเรียนรู้

 ในปี 1956 เบนจามิน บลูม ได้พัฒนาโมเดล 3 ส่วนที่รู้จักกันในชื่อ “ลำดับขั้นของโดเมนการเรียนรู้” (Taxonomy of Learning Domains) โดยเขาแบ่งการเรียนรู้ออกเป็น 3 หมวดหมู่ ได้แก่:
พุทธิพิสัย (Cognitive domain) หมายถึงความสามารถทางสติปัญญา เช่น ความรู้ หรือ “การคิด”
จิตพิสัย (Affective domain) หมายถึงความรู้สึก อารมณ์ และพฤติกรรม เช่น ทัศนคติ หรือ “การรู้สึก”
ทักษะพิสัย (Psychomotor domain) หมายถึงทักษะการทำงานด้วยมือและทักษะทางกายภาพ เช่น ทักษะ หรือ “การทำ”
บลูม มองว่าโดเมนเหล่านี้เป็นการพัฒนาแบบต่อเนื่อง โดยผู้เรียนจะก้าวผ่าน 6 ขั้นตอนของแต่ละโดเมนเมื่อความรู้ ทัศนคติ และทักษะของพวกเขาเพิ่มขึ้นหรือพัฒนาขึ้น

ตัวอย่างการประเมินที่เหมาะสมสำหรับแต่ละระดับใน Bloom’s Taxonomy มีดังนี้
พุทธิพิสัย
1. การจดจำ (Remembering)
ตัวอย่างการประเมิน:
แบบทดสอบคำถามสั้นๆ หรือคำถามแบบปรนัย (Multiple choice questions)
การให้ผู้เรียนทบทวนคำศัพท์หรือแนวคิดที่เรียนไปหรือสูตรต่างๆ เช่น การเขียนสูตรการหาพื้นที่
2. ความเข้าใจ (Understanding)
ตัวอย่างการประเมิน:
การสรุปเนื้อหาหลักที่ได้เรียนรู้ หรือการเขียนอธิบายแนวคิดของตนเอง
การถามคำถามเชิงเปิดที่ให้นักเรียนอธิบายเนื้อหาที่เรียน เช่น “อธิบายวิธีการทำงานของระบบการไหลเวียนของโลหิต”
3. การประยุกต์ใช้ (Applying)
ตัวอย่างการประเมิน:
การแก้โจทย์ปัญหาจากสถานการณ์ใหม่ๆ โดยใช้ความรู้ที่เรียนมา
การทำโครงงานที่นักเรียนต้องนำความรู้ไปใช้ เช่น การสร้างแผนพัฒนาชุมชน
4. การวิเคราะห์ (Analyzing)
ตัวอย่างการประเมิน:
การวิเคราะห์กรณีศึกษา โดยให้แยกแยะปัจจัยที่ส่งผลต่อผลลัพธ์
การให้ผู้เรียนเปรียบเทียบและระบุความแตกต่างของปัญหาน้ำท่วมของจังหวัดเชียงและอุทัยธานี
5. การประเมิน (Evaluating)
ตัวอย่างการประเมิน:
การให้ผู้เรียนวิจารณ์หรือตัดสินใจเกี่ยวกับแนวคิดใดๆ พร้อมเหตุผลสนับสนุน เช่น การประเมินข้อดีข้อเสียของการแก้ปัญหาโควิด 19 ของประเทศไทย
การนำเสนอข้อเสนอแนะต่อกรณีศึกษาหรืองานวิจัย
6. การสร้างสรรค์ (Creating)
ตัวอย่างการประเมิน:
การออกแบบโครงงานใหม่ที่สร้างสรรค์จากความรู้ที่มี เช่น การสร้างผลิตภัณฑ์ใหม่หรือการแก้ปัญหาในรูปแบบที่ไม่เคยทำมาก่อน
การเขียนแผนงานหรือแนวทางในการพัฒนาโครงการที่นักเรียนคิดขึ้นมาเอง
ตัวอย่างการประเมินเหล่านี้มีความสอดคล้องกับหลักการของลำดับขั้นทางปัญญาของ Bloom’s Taxonomy และช่วยให้การประเมินการเรียนรู้มีประสิทธิภาพในแต่ละระดับของการคิด

จิตพิสัย
การประเมินตามลำดับขั้นของ Bloom’s Taxonomy ในโดเมนจิตพิสัย (Affective Domain) มุ่งเน้นที่การพัฒนาทัศนคติ ค่านิยม และอารมณ์ของผู้เรียน ลำดับขั้นมี 5 ระดับตามการเติบโตของการเรียนรู้ทางอารมณ์ ซึ่งสามารถนำไปสู่การพัฒนาทางด้านสังคมและศีลธรรม ตัวอย่างการประเมินสำหรับแต่ละระดับมีดังนี้:
1. การรับรู้ (Receiving)
ตัวอย่างการประเมิน:
การสังเกตพฤติกรรมของนักเรียน เช่น การตั้งใจเรียน การแสดงความสนใจในหัวข้อการเรียนการสอน
กิจกรรม:
ให้นักเรียนเขียนบันทึกหรือสรุปความคิดเห็นเกี่ยวกับบทเรียนที่ได้รับ เพื่อแสดงการรับรู้ข้อมูล
ตัวอย่างคำถาม:
“คุณสามารถบอกได้หรือไม่ว่าสิ่งที่เรียนในวันนี้ส่วนไหนที่คุณสนใจมากที่สุด และทำไม?”
2. การตอบสนอง (Responding)
ตัวอย่างการประเมิน:
การประเมินผ่านการมีส่วนร่วม เช่น การตอบคำถาม หรือการเข้าร่วมกิจกรรมในชั้นเรียน
กิจกรรม:
การอภิปรายกลุ่ม หรือการตอบคำถามในชั้นเรียนเพื่อตรวจสอบการมีส่วนร่วม
ตัวอย่างคำถาม:
“อธิบายวิธีที่คุณตอบสนองต่อวิธีการที่คุณได้เรียนรู้วันนี้”
3. การเห็นคุณค่า (Valuing)
ตัวอย่างการประเมิน:
การประเมินผ่านกิจกรรมที่แสดงการเห็นคุณค่า เช่น การแสดงความเห็นเชิงบวกเกี่ยวกับประเด็นทางสังคม
กิจกรรม:
การเขียนเรียงความหรือโครงงานเกี่ยวกับคุณค่าทางสังคม หรือการตัดสินใจที่เกี่ยวข้องกับค่านิยม
ตัวอย่างคำถาม:
“คุณคิดว่าความสำคัญของการทำงานเป็นทีมมีผลอย่างไรต่อผลลัพธ์ของงาน?”
4. การจัดระเบียบ (Organizing)
ตัวอย่างการประเมิน:
การประเมินการเรียบเรียงค่านิยมหรือทัศนคติที่สำคัญในชีวิต เช่น การพัฒนามุมมองส่วนตัวต่อประเด็นสำคัญ
กิจกรรม:
การทำโครงงานที่แสดงถึงการจัดลำดับความสำคัญของค่านิยม หรือการอภิปรายถึงทัศนคติใหม่ที่พัฒนาขึ้น
ตัวอย่างคำถาม:
“คุณสามารถอธิบายวิธีที่ทัศนคติส่วนตัวของคุณส่งผลต่อการตัดสินใจของคุณได้อย่างไร?”
5. การสร้างลักษณะเฉพาะ (Characterizing)
ตัวอย่างการประเมิน:
การประเมินผ่านการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมที่ชัดเจน เช่น การปฏิบัติตามค่านิยมที่เป็นเอกลักษณ์ของตนเอง
กิจกรรม:
การทำกิจกรรมหรือโครงการที่แสดงถึงความมุ่งมั่นในค่านิยมและความเชื่อส่วนตัวที่สอดคล้องกับการกระทำ
ตัวอย่างคำถาม:
“ในสถานการณ์ที่คุณต้องเลือก คุณสามารถบอกได้ไหมว่าค่านิยมของคุณมีผลต่อการเลือกของคุณอย่างไร?”
การประเมินในโดเมนจิตพิสัย (Affective Domain) ของ Bloom’s Taxonomy เน้นการประเมินพัฒนาการของทัศนคติ ค่านิยม และการแสดงออกทางอารมณ์ของผู้เรียน โดยแต่ละระดับจะมีตัวอย่างการประเมินที่เหมาะสมกับระดับพัฒนาการของนักเรียน ทั้งนี้สามารถปรับใช้ได้ตามเนื้อหาวิชาและเป้าหมายของการสอน

ทักษะพิสัย
การประเมินใน ทักษะพิสัย (Psychomotor Domain) ของ Bloom’s มีตัวอย่างการประเมินที่เหมาะสมสำหรับแต่ละระดับ โดยเน้นที่การพัฒนาทักษะทางกายภาพ การเคลื่อนไหว และการประสานงาน ซึ่งยังคงเป็นหลักการสำคัญในการวัดทักษะที่สามารถสังเกตและประเมินได้ ตัวอย่างการประเมินแต่ละระดับมีดังนี้:
1. การเลียนแบบ (Imitation)
ตัวอย่างการประเมิน:
นักเรียนทำตามตัวอย่างที่ครูสาธิต เช่น การจับอุปกรณ์ในการผสมส่วนผสม หรืองานฝีมือพื้นฐาน
กิจกรรม: การฝึกใช้เครื่องมือในการปฏิบัติงานเบื้องต้น เช่น การใช้เครื่องเชื่อมโลหะ การจัดอุปกรณ์ในงานวิทยาศาสตร์
ตัวอย่างคำถาม:”นักเรียนสามารถทำตามขั้นตอนการใช้อุปกรณ์เบื้องต้นได้หรือไม่?”
2. การปฏิบัติ (Manipulation)
ตัวอย่างการประเมิน:
ให้นักเรียนปฏิบัติงานตามที่ฝึกฝนไว้แล้ว เช่น การปฏิบัติงานในห้องปฏิบัติการหรือการเขียนโปรแกรมเบื้องต้น
กิจกรรม:การประเมินจากการปฏิบัติงานทางห้องปฏิบัติการ เช่น การทำงานเกี่ยวกับอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ การเขียนโปรแกรมที่ใช้คำสั่งพื้นฐาน
ตัวอย่างคำถาม:”นักเรียนสามารถปฏิบัติขั้นตอนการเขียนโปรแกรมคอมพิวเตอร์ที่ครูได้แนะนำแล้วได้หรือไม่?”
3. ความถูกต้อง (Precision)
ตัวอย่างการประเมิน:
นักเรียนสามารถปฏิบัติงานด้วยความถูกต้องและแม่นยำมากขึ้น โดยมีข้อผิดพลาดน้อยลง เช่น การทำงานเชื่อมโลหะ การใช้เครื่องมือทางการเกษตรหรือการเล่นเครื่องดนตรี
กิจกรรม:การประเมินจากการวัดความถูกต้องของการทำงานช่าง เช่น การสร้างโครงสร้างเล็ก ๆ หรืองานช่างเทคนิคที่ต้องมีการวัดที่แม่นยำ
ตัวอย่างคำถาม:”นักเรียนสามารถเชื่อมโลหะโดยไม่มีข้อผิดพลาดทางเทคนิคได้หรือไม่?”
4. การเชื่อมโยง (Articulation)
ตัวอย่างการประเมิน:
นักเรียนสามารถเชื่อมโยงทักษะหลายอย่างในการทำงานที่ซับซ้อน เช่น การขับรถหรือการปฏิบัติงานศิลปะที่มีหลายขั้นตอน
กิจกรรม:การประเมินจากการขับรถในสถานการณ์จริง หรือการจัดแสดงงานศิลปะที่ต้องใช้ทักษะหลายด้านพร้อมกัน
ตัวอย่างคำถาม:”นักเรียนสามารถขับรถในสภาพการจราจรที่ซับซ้อนได้อย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพหรือไม่?”
5. การทำงานอัตโนมัติ (Naturalization)
ตัวอย่างการประเมิน:
นักเรียนสามารถปฏิบัติงานที่ซับซ้อนได้อย่างอัตโนมัติ โดยไม่ต้องคิดถึงแต่ละขั้นตอน เช่น การขับรถในระดับมืออาชีพ หรือการแสดงศิลปะที่ใช้เทคนิคซับซ้อน
กิจกรรม:การตรวจสอบทักษะขั้นสูง เช่น การเต้นรำที่ใช้เทคนิคหลากหลาย การปฏิบัติงานที่มีความเสี่ยงสูง เช่น การเป็นแพทย์ผ่าตัด
ตัวอย่างคำถาม:”นักเรียนสามารถแสดงความเชี่ยวชาญในทักษะที่ซับซ้อนอย่างต่อเนื่องและเป็นธรรมชาติหรือไม่?”
การประเมินในทักษะพิสัยเป็นเรื่องสำคัญในหลายสาขาวิชา โดยเฉพาะอย่างยิ่งในวิชาชีพและการพัฒนาทักษะเชิงปฏิบัติ
แหล่งอ้างอิง:
               Adams, N. E. (2015). Bloom’s Taxonomy of Cognitive Learning Objectives. Journal of the Medical Library Association, 103(3), 152–153.
Anderson, L. W., & Krathwohl, D. R. (2001). A taxonomy for learning, teaching, and assessing: A revision of Bloom’s Taxonomy of Educational Objectives. Longman.
               Bloom, B. S. (1956). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals. David McKay Company.
               Dave, R. H. (2000). Developing and Writing Behavioral Objectives. Educational Innovators.
Eyler, J., & Giles, D. E. (1999). Where’s the Learning in Service-Learning? Jossey-Bass.
Fitts, P. M., & Posner, M. I. (2019). Human Performance. CRC Press.
Krathwohl, D. R., Bloom, B. S., & Masia, B. B. (1964). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals, Handbook II: Affective Domain.
                Krathwohl, D. R. (2002). A revision of Bloom’s Taxonomy: An overview. Theory into Practice, 41(4), 212-218.
Moser, S. (2019). Developing and Assessing Psychomotor Skills in the 21st Century. Journal of Teaching and Learning, 23(2), 87-105.
Raths, L. E., Harmin, M., & Simon, S. (1966). Values and Teaching: Working with Values in the Classroom.
Simon, S. B., Howe, L. W., & Kirschenbaum, H. (1972). Values Clarification: A Handbook of Practical Strategies for Teachers and Students.
Schwartz, S. H. (1992). Universals in the Content and Structure of Values: Theoretical Advances and Empirical Tests in 20 Countries.
Harrow, A. J. (2001). A Taxonomy of the Psychomotor Domain: A Guide for Developing Behavioral Objectives. Longman.
Tinning, R. (2010). Pedagogy and Human Movement: Theory, Practice, Research. Routledge.
Wilson, M. (2017). Skills-Based Learning: A Comprehensive Approach for Achieving Mastery. Palgrave Macmillan.
The Tenth Annual Curriculum Mapping Institute: Snowbird Utah, July15-18, 2004 Adapted from Benjamin Bloom
 https://louisville.edu/delphi/resources/-/files/resources/pages/Blooms-Taxonomy-Handout. pdf
https://www.cmu.edu/teaching/assessment/basics/alignment.html